Makale

Câbir b. Hayyân’ın Cisim ve Nedenlik Kuramı Üzerine

Özet

İslamî elkimya ve madde teorisinin temeli Câbir b. Hayyân’ın (ö. 200/815) eserlerinde bulunur. Câbir, Aristoteles’in sistemine benzeyen bir element teorisi geliştirmiş, ancak teorinin temelini elementlerden niteliklere aktararak madde ve cevheri farklı bir şekilde yorumlamıştır. Câbir’in sisteminde nitelikler daha çok “doğalar” (ṭabâ’i‘) terimi ile ifade edilir. Câbir’in düşüncesinde dört doğa, dört unsuru önceler ve her seferinde farklı iki doğanın cevher ile birleşmesi neticesinde değişik niteliklere sahip olan dört farklı unsur meydana gelir. Câbir’de doğal dünyanın “ilksel cisimleri” artık dört Empedoklesçi unsur değil, “dört doğadır”; hava, su, toprak ve ateş bu doğalardan oluşur. Böylece Câbir dört ilksel Aristotelesçi niteliği somut, bağımsız ve maddesel (corporeal) varlıklar yaparak onlara hakiki elementler (unsurlar) rolünü vermiştir. Elkimya ilminin temel gayesi olan demir, bakır, kalay, kurşun gibi ecsâdın gümüşe ve altına dönüştürülmesi (transmutasyon) ameliyesi Câbir’e göre mîzân ilmi çerçevesinde gerçekleştirilir. Bu dönüşümün esası, merkezinde dört doğa ile bunlara ait belirli oranlar ve ölçüler bulunan bir nedensellik düşüncesine dayanır. Kimyevî dönüşüme imkân tanıyan nedensellik düşüncesiyle, Câbir elkimyada dönüşüm imkânını inorganik âlemden organik âleme çok geniş bir mevcutlar alanına çekmeyi de başarmıştır. Bu çalışmada Câbir külliyatı birincil kaynaklar üzerinden de incelenerek, Câbir’in cisim, cevher ve deneysel nedensellik konusundaki düşünceleri tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Câbir b. Hayyân elkimya dört doğa-dört unsur cevher nedensellik

Makale

Câbir b. Hayyân’ın Cisim ve Nedenlik Kuramı Üzerine

Özet

Anahtar Kelimeler

Paylaş

Detaylı Bilgi